Efekt Zeigarnik to psychologiczne zjawisko, które polega na tym, że ludzie lepiej zapamiętują zadania lub czynności przerwane niż te, które zostały zakończone. Nazwa pochodzi od nazwiska radzieckiej psycholożki Blumy Zeigarnik, która odkryła ten efekt w latach 20. XX wieku. Podczas swojego badania Zeigarnik zauważyła, że ludzie mają tendencję do pamiętania przerwanych zadań, ponieważ wywołują one pewne napięcie poznawcze — nieukończone czynności „domagają się” zamknięcia. Kiedy zadanie jest niedokończone, nasz umysł nieustannie o nim „myśli”, co utrudnia zapomnienie. Ten efekt jest często wykorzystywany w różnych dziedzinach, na przykład:

• W reklamie i marketingu – tworzy się przekazy, które wzbudzają ciekawość i pozostawiają odbiorców z poczuciem niedosytu, co skłania ich do dalszego śledzenia informacji lub reklam.

• W nauce i zapamiętywaniu – krótkie przerwy podczas nauki mogą zwiększyć zapamiętywanie, ponieważ umysł przetwarza niedokończone informacje bardziej intensywnie.

• W pracy i zarządzaniu zadaniami – czasem świadome odkładanie niektórych czynności na później może pomóc lepiej zapamiętać szczegóły związane z ich realizacją.

Efekt Zeigarnik pokazuje, jak nieukończone zadania mogą wpływać na naszą pamięć i motywację, co bywa zarówno pomocne, jak i potencjalnie stresujące, jeśli zadań jest zbyt wiele.

Efekt Zeigarnik może być bardzo pomocny w nauce i zapamiętywaniu, ponieważ jego mechanizm opiera się na tworzeniu „napięcia poznawczego”, które prowadzi do lepszego utrwalania informacji. W przypadku nauki, szczególnie w kontekście przedmiotów wymagających logicznego myślenia i rozwiązywania problemów, jak matematyka, efekt ten można wykorzystać do wzmacniania pamięci operacyjnej i motywacji uczniów. Oto jak można zastosować efekt Zeigarnik w nauce matematyki u dzieci oraz przykłady takich działań:

1. Stosowanie Przerw w Nauce

Niedokończone zadania mogą wywoływać większe zaangażowanie, ponieważ w naszym umyśle rodzi się chęć zamknięcia sprawy. W nauce matematyki można to osiągnąć, wprowadzając przerwy w momencie, gdy dziecko pracuje nad zadaniem, ale jeszcze go nie rozwiązało. Dziecko rozwiązuje dłuższy problem matematyczny, składający się z kilku kroków. W momencie, gdy zbliża się do końca rozwiązania, rodzic proponuje przerwę. Dzięki temu przerwanemu procesowi, umysł dziecka nadal „pracuje” nad problemem, nawet podczas odpoczynku. Kiedy wróci do zadania, chęć rozwiązania go jest silniejsza, a wcześniej zdobyta wiedza jest lepiej utrwalona.

2. Podział Zadań na Mniejsze Etapy i Stopniowe Rozwiązywanie

Efekt Zeigarnik można wzmocnić, dzieląc bardziej złożone zadania matematyczne na mniejsze etapy, których realizacja zostanie celowo przerwana na krótką chwilę. W matematyce, gdzie często dąży się do rozwiązania końcowego, dzieci mogą bardziej zaangażować się w poszczególne kroki, jeśli wiedzą, że część pracy pozostaje do dokończenia. W trakcie nauki rozwiązywania zadań można zlecić dziecku wykonanie kilku pierwszych kroków  i przerwać jego pracę przed samym rozwiązaniem. Pozostawienie zadania niedokończonego może wzmocnić chęć kontynuacji i utrwalić wcześniejsze kroki.

3. Tworzenie „Zagadek Matematycznych” i Niewyjaśnionych Problemów

Zagadki, które dziecko zaczyna rozwiązywać, ale nie kończy ich od razu, mogą mieć bardzo pozytywny wpływ na zapamiętywanie. Efekt Zeigarnik pomaga, ponieważ dziecko będzie próbowało rozwiązać problem nawet „w tle” – myśląc o nim mimo przerwy. Niewyjaśnione problemy wprowadzają element napięcia i ciekawości. Możesz zaprezentować dziecku łamigłówkę matematyczną lub zagadkę liczbową na początku zabawy, ale nie ujawniać jej rozwiązania. W ten sposób dziecko będzie myśleć o zagadce nawet po zakończeniu zabawy i w naturalny sposób wróci do niej z większym zapałem.

4. Ćwiczenie Zapamiętywania Procedur Poprzez Częściowe Zadania

W matematyce zapamiętywanie kroków prowadzących do rozwiązania problemu jest kluczowe, a efekt Zeigarnik pozwala dzieciom lepiej utrwalać te procedury. Rozpoczynanie zadania, ale jego częściowe przerwanie, może pomóc w zapamiętywaniu procedur i kolejnych kroków, jakie należy podjąć. Jeśli celem jest, by dziecko opanowało metodę rozwiązywania równania, można poprosić je, by wykonało kilka pierwszych kroków rozwiązania, a następnie przerwać zadanie. Dzięki temu napięcie poznawcze zwiększy jego zaangażowanie, gdy będzie kontynuować zadanie, a jednocześnie lepiej zapamięta pierwsze kroki.

5. Budowanie Uczucia Nieskończoności w Projekcie Długoterminowym

Zadania, które są rozciągnięte w czasie, na przykład zadania projektowe w matematyce, w których dziecko odkrywa kolejne kroki lub rozwiązuje powiązane problemy, mogą zbudować w nim zainteresowanie oraz większą wytrwałość. Projekt, w którym dziecko ma przez kilka dni odkrywać zależności między różnymi figurami geometrycznymi (np. rozkładając je na inne figury), a poszczególne etapy są celowo przerwane. W taki sposób, lepiej zapamiętuje poszczególne kroki i pogłębiając wiedzę o relacjach między elementami matematycznymi.

Korzyści z Wykorzystania Efektu Zeigarnik w Nauczaniu Matematyki

• Wzmacnianie pamięci długotrwałej – niedokończone zadania pobudzają mózg, co skutkuje lepszym zapamiętywaniem.

• Zwiększenie motywacji i zaangażowania – uczniowie czują chęć rozwiązania problemu, a to wzbudza ciekawość i chęć kontynuacji nauki.

• Budowanie wytrwałości – dzieci uczą się, że nie wszystkie zadania muszą zostać rozwiązane natychmiast; cierpliwość i powracanie do zadań to cenne umiejętności.