Poradnik: Rodzaje głosek w języku polskim – jak je rozpoznawać i liczyć?
Głoski są podstawowymi jednostkami dźwiękowymi w mowie, które tworzą słowa. W języku polskim znajomość rodzajów głosek jest kluczowa, zwłaszcza w kontekście nauki poprawnej wymowy, ortografii oraz fonetyki. Jak liczyć głoski, na jakie typy się dzielą, a także przedstawimy ich pełen podział z przykładami.
Co to są głoski i jak je liczyć?
Głoski to najmniejsze dźwiękowe jednostki języka, które wymawiamy i słyszymy. W odróżnieniu od liter (które zapisujemy), głoski odnoszą się do rzeczywistych dźwięków mowy.
Aby policzyć głoski w wyrazie, należy skupić się na liczbie dźwięków, które wymawiamy, a nie na liczbie liter. Oto kilka przykładów:
• „kot” – 3 litery, 3 głoski: [k], [o], [t].
• „świeca” – 6 liter, 5 głosek: [ś], [f], [j], [e], [c], [a].
• „rzodkiewka” – 10 liter, 9 głosek: [r], [z], [o], [d], [k], [j], [e], [f], [k], [a].
Podział głosek – rodzaje i przykłady
W języku polskim głoski dzielimy na samogłoski i spółgłoski. Każdy z tych typów ma swoje specyficzne cechy i podziały, które warto poznać.
1. Samogłoski
Samogłoski to dźwięki, które powstają bez żadnych przeszkód w jamie ustnej, czyli strumień powietrza przechodzi przez gardło, jamę ustną i nosową bez żadnych zatorów. Samogłoski w języku polskim zawsze są dźwięczne (czyli w ich artykulacji drgają struny głosowe).
• Polskie samogłoski to: a, e, i, o, u, y, ą, ę.
Przykłady samogłosek w słowach:
• a – „mama” [m-a-m-a]
• e – „leszcz” [l-e-ś-tʃ]
• i – „igła” [i-g-ł-a]
• o – „kot” [k-o-t]
• u – „but” [b-u-t]
• y – „ryba” [r-y-b-a]
• ą – „kąt” [k-ą-t]
• ę – „mięta” [m-i-ę-t-a]
2. Spółgłoski
Spółgłoski to dźwięki, które powstają w wyniku różnego rodzaju przeszkód w jamie ustnej – strumień powietrza napotyka przeszkody, takie jak język, zęby, wargi czy podniebienie. Spółgłoski mogą być dźwięczne (drgają struny głosowe) lub bezdźwięczne (struny głosowe nie drgają).
Spółgłoski dzielimy na kilka grup w zależności od różnych kryteriów:
Podział spółgłosek:
1. Ze względu na dźwięczność:
• Spółgłoski dźwięczne: Podczas ich artykulacji drgają struny głosowe, np.: b, d, g, z, ż, w, m, n.
• Przykłady: „dom” [d-o-m], „góra” [g-u-r-a]
• Spółgłoski bezdźwięczne: Przy ich wymowie struny głosowe nie drgają, np.: p, t, k, s, sz, f, ch.
• Przykłady: „kot” [k-o-t], „szkoła” [sz-k-o-ł-a]
2. Ze względu na sposób artykulacji:
• Spółgłoski zwarte: Przy ich wymowie dochodzi do chwilowego zamknięcia przepływu powietrza, np.: p, b, t, d, k, g.
• Przykład: „tata” [t-a-t-a]
• Spółgłoski szczelinowe: Powietrze przechodzi przez wąską szczelinę, np.: s, z, sz, ż, f, w.
• Przykład: „szum” [sz-u-m]
• Spółgłoski nosowe: Powietrze przechodzi przez nos, np.: m, n.
• Przykład: „nos” [n-o-s]
3. Ze względu na miejsce artykulacji:
• Wargowe: Dźwięk powstaje przy udziale warg, np.: p, b, m, w.
• Przykład: „mama” [m-a-m-a]
• Zębowe: Dźwięk powstaje przy udziale języka i zębów, np.: t, d, s, z.
• Przykład: „szczęka” [s-cz-ę-k-a]
• Dziąsłowe: Dźwięk powstaje przy udziale języka i dziąseł, np.: sz, ż, cz, dż.
• Przykład: „szum” [sz-u-m], „czapka” [cz-a-p-k-a]
• Podniebienne: Dźwięk powstaje przy udziale języka i podniebienia, np.: ś, ź, ć, dź, j.
• Przykład: „ślimak” [ś-l-i-m-a-k], „jeden” [j-e-d-e-n]
• Tylnopodniebienne: Dźwięk powstaje przy udziale tylnej części języka i podniebienia, np.: k, g, ch.
• Przykład: „kot” [k-o-t], „chłopak” [ch-ł-o-p-a-k]
• Gardłowe: Dźwięk powstaje w gardle, np.: h.
• Przykład: „hałas” [h-a-ł-a-s]
Głoski miękkie i twarde
Warto jeszcze wspomnieć o podziale na głoski miękkie i twarde:
• Głoski miękkie: Wymagają użycia języka przy podniebieniu i są oznaczane za pomocą kreski (np. ś, ć, ń) lub dodaniem litery „i” (np. „si”, „ci” w słowach „siostra”, „ciało”).
• Przykład: „siostra” [ś-i-o-s-t-r-a]
• Głoski twarde: Nie wymagają miękkiej artykulacji, np.: s, c, n.
• Przykład: „noc” [n-o-c]
Głoski to podstawowe jednostki dźwiękowe w języku polskim, które możemy podzielić na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski to dźwięki tworzone bez przeszkód w jamie ustnej, natomiast spółgłoski powstają, gdy powietrze napotyka przeszkody w postaci języka, warg lub zębów. Spółgłoski dzielą się na różne grupy w zależności od dźwięczności, sposobu artykulacji i miejsca artykulacji.
Znajomość podziału i rodzajów głosek pomaga lepiej rozumieć zasady ortograficzne, poprawnie wymawiać słowa oraz analizować dźwięki mowy w języku polskim. Jest to szczególnie przydatne w edukacji oraz nauce języka na każdym etapie.